تَحجیر

تَحجیر.
(ع مص)
خرمن کردن ماه یا گرد شدن ماه به خطی باریک.
خطی گرد ماه برآمده شدن و خرمن کردن ماه.
گرد شدن ماه به خطی باریک و باشاد فروشدن در میغ.
گرد شدن ماه (احاطه شدن) به خط باریکی که در آن غلظت نباشد و یا در پیرامون آن دایره ای از ابر پدید آید.
هاله برآمدن بر گرد ماه.
|| داغ کردن گرداگرد چشم شتر به آهن مدور.
حجرت عین البعیر; اذا وسمت حولها بمیسم مستدیر.
|| تحجیر گِل ; تحجر آن.
|| (اصطلاح فقه و حقوق) بمعنی سنگ چین کردنست چنانکه در مادۀ ١٤٢ قانون مدنی است: «شروع در احیاء از قبیل سنگ چین اطراف زمین یا کندن چاه و غیره تحجیر است و موجب مالکیت نمیشود ولی برای تحجیرکننده ایجاد حق اولویت در احیاء می نماید». قانون مدنی برای تحجیر دو مثال بیان نموده و به کلمۀ غیره از ذکر اقسام دیگر تحجیر از قبیل دیوار کشیدن و نهر کندن و درخت در دور زمین کاشتن صرف نظر کرده است. منظور ماده ازکندن چاه، چاهی است که هنوز به نتیجۀ مطلوب نرسیده باشد، چنانکه هرگاه چاه برای آب است به آب نرسیده باشد و پس از رسیدن به آب احیاء محسوب میگردد. مادۀ ١٦٠ قانون مدنی به این امر تصریح مینماید: «هر کس درزمین خود یا در اراضی مباحه، بقصد تملک، قنات یا چاهی بکند تا به آب برسد یا چشمه ای جاری کند، مالک آب آن میشود و در اراضی مباحه، مادامی که به آب نرسیده تحجیر محسوب است». و همچنین است کندن نهر، چنانکه مادۀ ١٤٩ قانون مدنی میگوید: «هر کس در زمین مباح نهری بکند و متصل کند به رودخانه، آن نهر را احیاء کرده و مالک آن نهر میشود، ولی مادامی که متصل به رودخانه نشده است تحجیر محسوب است». تحجیری که ایجاد حق اولویت در اراضی موات مینماید دارای شرایط خاصی است که در حقوق مدنی یاد شده است.
رجوع به حقوق مدنی تألیف امامی ... و فرهنگ حقوقی جعفری شود.

359 -
وَ قَالَ (ع):
يَا أَسْرَى الرَّغْبَةِ
أَقْصِرُوا
فَإِنَّ الْمُعَرِّجَ عَلَى الدُّنْيَا
لَا يَرُوعُهُ مِنْهَا
إِلَّا صَرِيفُ أَنْيَابِ الْحِدْثَانِ
أَيُّهَا النَّاسُ
تَوَلَّوْا مِنْ أَنْفُسِكُمْ تَأْدِيبَهَا
وَ اعْدِلُوا بِهَا عَنْ ضَرَاوَةِ عَادَاتِهَا.

بتول

بتول.
(ع ص)
قطوع. قطع کننده.
|| منقطعۀ از زواج.
|| پاک دامن. پارسا.
|| زن دوشیزه که از مردان رغبت و حاجت خود بریده باشد.
زن دوشیزه و جداشده از مردان و بریده از دنیا.
دوشیزۀ از مردان بریده.
زن باکرۀ بریده شده از دنیا و بریده شده از شوهر.
دختری که شوی نکند.
زنی که از دنیا بریده باشد به جهت خدای تعالی.
بتیل.
بتیلة.
عذراء.
از دنیا گسسته و به خدا پیوسته.
دختری باشد که از دنیا بریده و به خدا پیوسته و پیوند با جهان دیگر استوار کرده باشد و این صفت ویژۀ حضرت سیدة نساء العالمین فاطمة الزهراء سلام الله علیها دخت خاتم النبیین (ص) است.
|| لقب فاطمة بنت نبيّ علیهما الصلوة والسلام بدان جهت که در فضل و دین و حَسَب از زنان زمانۀ خود و زنان امّت متفرّد بود و همتا نداشت.
چون حضرت فاطمه قاطع علائق دنیا بود لهذا بتول گفتند.
چون از مردان بریده و به طاعت خدای عزوجل مختص شده بود بدین نام شهرت یافت.
|| لقب مریم عذراء مادر مسیح علیهاالسلام.
و بتیل وبتیلة نیز بدین معنی آمده است.
لقب سیده مریم عذرا.
لقب حضرت مریم علیها السلام که ممتاز بود از زنان به حسب دین و بریده بود از دنیا به خدا.

مغرب

مغرب. (کشور مغرب) کشوری است در شمال غربی افریقا. از شمال به دریای مدیترانه، از مشرق به الجزایر و از جنوب به الجزایر و صحرای شمال باختری یا صحرای سابق اسپانی و از مغرب به اقیانوس اطلس محدود است. مساحت این کشور که مراکش نیز نامیده میـشود در حدود 447000 کیلومتر مربع است و 15530000 تن سکنه دارد. سرزمینی است کوهستانی و مهمترین محصولات کشاورزی آن انگور، زیتون، حبوبات و سایر میوه هاست. دارای جنگلهای وسیع است و از ذخایر زیرزمینی آن فسفات و زغال سنگ و گوگرد و نفت و سایر معادن را میـتوان نام برد. پایتخت آن «رباط» است و دارالبیضاء (کازابلانکا)، مراکش ، فاس و مکناس از شهرهای مهم آن به شمار میـرود. زبان مردم عربیِ مراکشی و بربری است. در سال 1955 م. فرانسه و از سال 1956 م. اسپانیا استقلال مغرب را به رسمیت شناختند و این کشور در سال 1957 م. رسماً استقلال خود را اعلام داشت.

***

اَدارِسه

اَدارِسه. آل ادریس. ادریسیون. نام سلسله ای از ملوک علوی در مغرب به مراکش و بربر که از 172 تا 374 ه.ق. درین ناحیت فرمان رانده اند. رئیس و سرسلسلۀ آنان «ادریس بن عبداﷲ بن حسن بن علی بن ابیطالب علیه السلام» است. او در قیامی به سال 168 ه.ق در مدینه به حمایت آل علی همدستی کرد و چون خلفا این شورش را بنشاندند او بگریخت و به مصر شد و از آنجا به مراکش رفت و به ناحیۀ «سبته» علم استقلال برافراشت و او و جانشینان او بیش از دویست سال در مراکش حکم راندند. و شهر تدغه و گاهی «اولی لُ» مقر آنان بوده است ... و با انقراض دولت فاطمیانِ مصر دولت آنان نیز برافتاد.

عبدالملک بن مروان

عبدالملک بن مروان الحکم الاموی. به سال ٢٠ ه.ق. متولد شد. وی از بزرگان خلفای اموی است. پس از مرگ پدر به سال ٦٥ ه.ق. به خلافت رسید «عمرو بن سعد» را که در زمان خلافت پدرش «مروان» حاکم دمشق بود به نیابت خود برگزید و خود به قصد نبرد با «مصعب» متوجه عراقِ عرب شد. «عمرو» در غیاب او داعیۀ خلافت و استقلال کرد «عبدالملک» در اثناء راه از این امر آگاه شد دفع دشمن خانگی اولی دید بازگشت. «عمرو» در دمشق متحصن گردید. «عبدالملک» او را محاصره کرد پس از گذشت چهار ماه به مصالحه انجامید بر این موجب که «عبدالملک» به امامت پردازد و «عمرو» ضبط اموال دیوانی را به عهده گیرد. سرانجام به سال ٦٩ - ٦٨ ه.ق. «عمرو» به دست «عبدالملک» به قتل رسید و با فراغت خاطر به سال ٧١ ه.ق. لشکریان فراهم و به عراقِ عرب سپس به کوفه رفت و با لشکریان «مصعب» در نواحی قرقیا نبرد کرد و سرانجام «مصعب» به قتل رسید و سرش را نزد «عبدالملک» بردند. و بدین ترتیب عراقِ عرب به تصرف «عبدالملک» درآمد. وی مملکت فارس و اهواز و عراقِ عجم را نیز تسخیر کرد. در عصر او دیوانهائی از فارسی و رومی به عربی ترجمه شد. وی نخستین کسی است که در اسلام به دینار سکه زد و پیش از وی «عمر بن خطاب» درهمـها را سکه زده بود. «عبدالملک» به حزم شهرت داشت چنانکه «معاویه» به حکم. در حدیث و شعر وارد بود. وی به سال ٨٦ ه.ق. درگذشت.

مَآثِر.
(ع اِ)
جِ  مَـأثَـرَة و مَـأثُـرَة.
آثار و نشانهای نیک و کارهای پسندیده.
نشانهای نیک و کارهای پسندیده که از کسی باقی ماند.
مفاخر. مکارم.
مکرمتهای موروثی.

شهید اول (ره)

محمد بن مکی بن حامد بن احمد دمشقی نبطی عاملی جزینی ملقب به شمس الدین و مکنی به ابوعبدالله و معروف به شهید اول. از بزرگان علمای امامیه و مقتول در٧٨٦ ه.ق. وی از فخرالمحققین پسر علامه و ابن نما و ابن معیه و قطب الدین رازی و دیگر بزرگان اجازۀ روایت دارد. شهید را پس از محقق، افقه فقهای اثناعشری دانند. مشهورترین تألیف او لمعۀ دمشقیه است درفقه که شهید ثانی بر آن شرحی نوشته و این متن و شرح از جملۀ کتب درسی در این علم است و مکرر به طبع رسیده. وی در عهد سلطنت برقوق به فتوای قاضی برهان الدین مالکی و عباد بن جماعة به قتل رسید.

شهید ثانی (ره)

زین الدین بن علی بن احمد بن محمد بن جمال الدین بن تقی الدین بن صالح. از بزرگان فقهای امامیه که در٩١١ ه.ق. متولد شد و در ٩٦٥ به قتل رسید. وی از علی بن عبدالعالی و سید حسن بن علی سید جعفر موسوی و شیخ احمد بن جابر و شمس الدین بن طولون حنفی و شهاب الدین محمد رملی شافعی و جز آنان علم آموخت. او در علوم معقول و منقول متبحر بود و نخستین کسی از امامیه است که در علم درایه تصنیف کرده. وی را تألیفات بسیار است که مشهورترین آنها عبارتند از : روضة البهیه که شرحی است بر لمعۀ دمشقیۀ شهید اول و آن به «شرح لمعه» معروف است. مسالک الافهام که شرحی است بر شرائع. منیة المرید فی آداب المفید و المستفید. وی در عهد سلطان سلیم به قتل رسید.

شهید ثالث (ره)

این لقب به دو تن از علمای امامیه اطلاق شده، مشهور بدین لقب بین متأخران حاج محمدتقی برغانی است و بعضی قاضی نورالله شوشتری را بدین لقب یاد کرده اند.

عطّار نیشابوري رحمة الله علیه

عطار. لقب فریدالدین ابوحامد محمد بن ابی بکر ابراهیم بن اسحاق عطار نیشابوری، شاعر و عارف مشهور ایرانی در قرن ششم و آغاز قرن هفتم هجری است. وی به سال ٥٤٠ ه.ق. متولد شد. و گویند پدر او عطار (بوی فروش) و داروفروش بود و فریدالدین کار او را دنبال کرد و در داروخانۀ خود سرگرم طبابت بود. وی را در همان اوان انقلابی باطنی دست داد و چون سرمایه ای بزرگ از ادب و شعر اندوخته بود اندیشه های عرفانی خود را به نظم درآورد. عطار را مرید مجدالدین بغدادی و رکن الدین اسحاق و قطب حیدر دانسته اند. به هرحال عطار قسمتی از عمر خود را بر رسم سالکان طریقت در سفر گذراند و از مکه تا ماوراءالنهر بسیاری از مشایخ را زیارت کرد و در همین سفرها و ملاقاتها بود که به خدمت مجدالدین بغدادی نیز رسید و سرانجام به سال ٦١٨ ه.ق. درگذشت. وی آثار زیاد به وجود آورده که از آن جمله است : تذکرةاولالیا، به نثر. دیوان اشعار. منطق الطیر. اسرارنامه. الهی نامه. مصیبت نامه. خسرونامه. گفته اند وی به دست مغولی کافر کشته شد. مقبرۀ عطار در نزدیکی شهر نیشابور باقی است. سخن عطار باسوز و شوق و عشق همراه است و برای بیان معانی عالی عرفانی سخنان بی پیرایه و روان را برگزیده که در عین حال به فصاحت و بلاغت و انسجام متصف است.

و الوقت أنفس ما عنیت بحفظه
و أراه أسهل ما علیک یضیع

عون الدین، یحیی بن محمد بن هبیرة بن سعد، مکنی به ابوالمظفر. وزیر دورۀ عباسیان بود.
یحیی بن محمد بن هبیرة بن سعد، مکنی به ابوالمظفر و ملقب به عون الدین و متوفی به سال ٥٥٥ ه.ق.
او راست ١ - الاجماع و اختلاف ٢ - العبادات، در مذهب حنبلی ٣ - الافصاح عن شرح معانی الصحاح ٤ - المقصور و الممدود ٥ - اختلاف العلماء.

ابن هُبَيْرَة
(499 - 560 ه.ق 1105 - 1165 م)
يحيى بن (هبيرة بن) محمد بن هبيرة الذهلي الشيبانيّ، أبو المظفر، عون الدين : من كبار الوزراء في الدولة العباسية. عالم بالفقه و الأدب. له نظم جيد. ولد في قرية من أعمال دجيل (بالعراق) و دخل بغداد في صباه، فتعلم صناعة الإنشاء، و قرأ التاريخ و الأدب و علوم الدين. و اتصل بالمقتفي لأمر الله، فولاه بعض الأعمال، و ظهرت كفاءته، فارتفعت مكانته. ثم استوزره المقتفي (سنة 544 ه.ق) و كان يقول:
ما وزر لبني العباس مثله. و هو الّذي لقبه بعون الدين، و كان لقبه جلال الدين، و نعته بالوزير العالم العادل. و قام ابن هبيرة بشئون الوزارة حكما و سياسة و إدارة، أفضل قيام. و توفرت له أسباب السعادة. و لما توفي المقتفي و بويع المستنجد، أقره في الوزارة، و عرف قدره، فاستمر في نعمة و حسن تصرف بالأمور، إلى أن توفي ببغداد. و كان مكرما لأهل العلم، يحضر مجلسه الفضلاء على اختلاف فنونهم.
و صنف كتبا، منها «الإيضاح و التبيين في اختلاف الأئمة المجتهدين - خ» و «الإشراف على مذاهب الأشراف - خ» فقه، و «الإفصاح عن معاني الصحاح - ط» الجزءان الأول و الثاني، و «المقتصد» في النحو، شرحه ابن الخشاب في أربع مجلدات، و «العبادات» في الفقه على مذهب أحمد، و «اختلاف العلماء - خ» في خزانة بغداد لي وهبي أفندي. رقم 411 عمومي. و أرجوزة في «المقصور و المدود» و أرجوزة في «علم الخط» و اختصر «إصلاح المنطق» لابن السكيت. و أخباره كثيرة جدا. و لابن المرستانية (عبيد الله بن علي) كتاب في «سيرته» نقل عنه ابن خلكان و ابن رجب. و كان ابن الجوزي من تلاميذه، فجمع بعض فوائده و ما سمع منه، في كتاب «المقتبس من الفوائد العونية» نسبة إلى لقبه «عون الدين» و أورد له كلمات مختارة، منها : «احذروا مصارع العقول، عند التهاب الشهوات» و ذكر له شعرا، منه قوله:

و الوقت أنفس ما عنيت بحفظه
و أراه أسهل ما عليك يضيع

و أشار «ابن رجب» إلى كثرة ما مدحه به الشعراء، و أن قصائدهم جمعت في مجلدات، فلما بيعت كتبه، بعد موته، اشتراها حاسد له، فغسلها.

شونیزیَّة.
نام مقبره ای به جانب غربی بغداد.
مقبره ای است در سمت مغرب بغداد و جمع کثیری از صلحا در این مکان دفن شده اند : جنید، سَری سَقَطی، جعفر خلدی، رُوَیم و سَمنون محب. مسجد جنید نیز اینجا است که پهلویش خانقاهی از برای صوفیان دارد.