عیسی.

[ سا ]

(در فارسي گاهي به ضرورت شعري با الف ممال يعني ياء منقوص خوانده ميشود.)

(اِخ)

ابن مریم.
عیسی پیغامبر علیه السلام، ملقب به روح الله.
از پیامبران بزرگ است.
کلمۀ عیسی لغت عبرانی یا سریانی است و اسم وی مسیح است.
اسمی است عبرانی یا سریانی، و گویند مقلوب از یسوع است که آن نیز عبرانی باشد، و شاید تحریفی از عیسو است.
عیسی نامی است که مسلمانان برای «سیّد» ما یسوع مسیح بکار برده اند.
ج، عیسَون، عیسَین.
و کوفی ها مضموم کردن سین را پیش از واو و مکسور ساختن آن را قبل از یاء نیز جایز دانسته اند، اما بصری ها آن را جایز نمیدانند. نسبت بدان عیسویّ و یا به حذف الف یعنی عیسیّ میباشد.
عمر وی ٣٣ سال و روز تولد او مبدأ تاریخ میلادی است که ٦٢٢ سال قبل از تاریخ هجری میباشد (برابر ٧٤٩ رومی).
مسیحیان وی را به لقب کریست (کرایست) (Christ) خوانند و غالباً او را پسر خدا نامند. مسلمانان او را در زمرۀ پیغمبران اولوالعزم دانند.
عیسی از مریم عذراء در اصطبلی متولد شد. و چون از جانب هردوس (Hَerode) والی روم مورد تهدید بود، خانوادۀ او وی را به مصر بردند. عیسی پس از بازگشت در «ناصرة» مستقر گردید و جوانی خود را در آنجا گذرانید (به همین مناسبت ملقب به ناصری نیز بود). در این اوان در کارگاه یوسف نجار به کار مشغول بود.
به سن سی سالگی در «جلیل» شروع به تبلیغ عقیدۀ خود کرد و سپس در اورشلیم مشغول تبلیغ شد. در شهر اخیر وی مورد عداوت روزافزون فریسیان (Pharisiens) بود. یکی از حواریان وی، یهودا، در مقابل سی سکه نقره بدو خیانت کرد. پس از محاکمه وی را به صلیب آویختند. مسیحیان معتقدند که چند تن از زنان قدیسه وی را دفن کردند و وی سه روز بعد دوباره زنده شد و پس از چهل روز به آسمان صعود کرد. حواریان وی برای تبلیغ مسیحیت به اقطار جهان پراکنده شدند.
در قرآن کریم آمده است:

ماقتلوه و ما صلبوه و لکن شبّه لهم

یعنی او را نکشتند و بر دارنکشیدند، اما امر بر ایشان مشتبه شد.
عمر او را ٣٣ سال نوشته اند. و واقعۀ مصلوب شدن وی بسال سی ام تاریخ مسیحی جدید در بیت لحم رخ داد.
بر طبق روایات اسلامی هنگامی که مریم از اهل خود دور شد روح القدس بصورت بشری بدو ظاهر گشت

(فاتخذت من دونهم حجاباً، فاٌرسلنا اليها روحنا، فتمثل لها بشراً سوياً)

روح به مریم گفت:
من فرستادۀ خدایم و پسری به تو بخشم.
مریم گفت:
چگونه ممکن است در حالی که بشری مرا مَسّ نکرده و من بدکار نیستم.
روح پاسخ داد:
خدای برای نشان دادن رحمت خود چنین فرموده است.
پس روح در مریم دمید و او آبستن شد، ولی این واقعه را از مردم مخفی داشت تا هنگام زادن فرارسید. درد زاییدن مریم را سخت رنج میداد و او آرزوی مرگ میکرد. از شدت درد به درخت خرمای خشکی پناه برد. از جانب خدا ندا رسید که درخت خشک را حرکت ده تا برای تو خرمائی تازه ریزد، و چنین شد. پس عیسی متولد گردید. قوم مریم از زادن چنین کودکی از مریم دوشیزه در عجب شدند و گفتند:
ای مریم پدر و مادرت هر دو از نیکان بودند، چگونه چنین کاری از تو سر زد، پدر این کودک کیست؟
مریم از جانب خدا دستور داشت که با کس سخن نگوید. پس بسوی گهوارۀ کودک اشاره کرد. کودک زبان گشود و گفت:
من بنده و فرستادۀ خدایم از خداوند، بپرهیزید بجهت توهینهای ناروایی که به مادرم میکنید.
ازجملۀ القابش کلمةالله است زیرا ایجادش از کلمۀ «کن» بدون پدر صورت گرفت.
روح.
مسیح.
روح الله.
مسیحا.
ذوالنخلة.

عیسی به رهی دید یکی کشته فتاده
حیران شد و بگرفت به دندان سر انگشت

گفتا که که را کشتی تا کشته شدی زار؟
تا باز کجا کشته شود آنکه تو را کشت؟
ناصرخسرو

سه بیت عربی ذیل در کتاب مواسم الادب و آثار العجم و العرب آمده است و بسبب شباهت بسیاری که با دو بیت فوق از ناصرخسرو دارد میتوان گفت یکی ترجمۀ دیگریست

رأی عیسی قتیلاً فی طریق
فعض علی أنامله طویلا

و قال لمن قتلت تراک حتی
غدوت کما نری ملقی قتیلا

و قاتلک الذی أو راک أیضا
یذوق القتل فلیطل العویلا

عیسی را علیه السلام گفتند تو را این ادب که آموخت؟ گفت هیچکس، همی هرچه از دیگری زشت دیدم از آن حذر کردم.
(کیمیای سعادت).

- امثال :
عیسی بافتۀ مریم رشته ;
صعب الحصول .
بیت ذیل از اوحدی اشاره به این مثل است

اوحدی خواهی که چون عیسی به خورشیدی رسی
آتشی درزن بسوز این دلق مریم رشته را

عیسی به دین خود موسی به دین خود ;
مردمان را در اختیار دین باید آزاد گذاشت.
نظیر آیۀ:

«لا اکراه فی الدین»

آیۀ:

«لکم دینکم و لی دین»

عقیده آزاد است.

عیسی ریشتۀ مریم بافته.
رجوع به «عیسی بافتۀ...»

جان در کنف شاه ست از حادثه نَهراسد
عیسی زبر چرخ ست از دار نیندیشد

- دم عیسی ;
نفس عیسی.
گویند نفس وی شفادهندۀ بیماران و زنده کنندۀ مردگان بود.
رجوع به مادۀ «عیسی دم» شود.

- مرغ عیسی ;
خفاش . بیت ذیل از خاقانی اشاره بدان است

چگونه ساخت از گل مرغ عیسی
چگونه کرد شخص عازر احیا