أي

أي .
[ اَ ]
(ع حرف تفسیر)
برای تفسیر آید
مانند :
- عندی عسجد; ای ذهب .
- اما گونۀ دیگر است از ساعتها
او را معوج خوانند، ای کژ. 
- و یونانیان گفتند که
کلب الجبار، ای شعرای یمانی برآید بدان روزها.
- و منجمان آنرا سالها تربیت نام کنند، ای پروردن .

رُبّان

ربّان .
[ رُب با ]
(ع اِ)
ناخدا یعنی مهتر ملاحان .
ناخدای .
صاحب سکان مرکب بحری .
و دانسته نشد که از چه گرفته شده
و اما متداول است .
|| همگی و تمام . 
جملگی چیزی .
|| وقت و هنگام هر چیز.
|| اول هر چیزی .
رَبانة.
- رُبّـان الـشّـبـاب ;
اول جوانی .
اول جوانی یا
جمیع یا
طراوت آن .
تازگی و شادابی آن .
|| نوعی از ماهی است .
ج ، ربّابین .

إبّان

ابّان .
[ اِب با ]
(ع اِ)
هنگام .
گاه .
وقت .
حین .
اوان .
|| اول هر چیز .
ج ، ابّابین

اطلاب

اطلاب .
[ اِ]
(ع مص)
دادن خواسته و جُستۀ کسی را.
یاری دادنِ کسی بر خواستۀ وی و برآوردن آن را.
دادن مطلوب و خواستۀ کسی را .
|| محتاج طلب گردانیدن کسی را.
از لغات اضداد است .
مُلْجَاء کردن کسی را به خواستن .
ضد است .
|| اطلاب آب و گیاه ؛
دور شدن از آن چنانکه
جز بطلب و جستن بدان نرسند.
دور شدن آب و گیاه که بلاطلب حاصل نشود.
دور شدن آب و جز آن
که بدون طلب حاصل نشود.
دور شدن .
|| اطلاب فقر کسی را؛
نیازمند کردن وی را به طلبیدن .

نفطویه

نفطویه .
[ ن َ طَ وَی ْه ْ / ن ِ طَ وَی ْه ْ / ن َ ی َ / ی ِ ]
(اِخ)
ابراهیم
بن محمد بن عرفة بن سلیمان
ازدی ،
مکنی به
ابوعبداﷲ
و ابن عرفة
و ملقب و مشهور به
نفطویه ،
از مشاهیر ادبا و شعرای قرن چهارم هجری قمری است .
وی به سال 244 یا 250 ه.ق در واسط تولد یافت
و در حوالی سنین 319 تا 324 ه.ق در بغداد درگذشت .
وی قریب نیم قرن در بغداد
به تدریس رشته های مختلف ادب اشتغال داشت
و کتابهای فراوانی نیز تصنیف کرد که از آن جمله است :
اعراب القرآن .
الامثال .
مثال القرآن .
التاریخ .
الرد علی من قال بحدوث القرآن .
ریاض النعیم .
الشهادات .
غریب القرآن .
القوافی .
المصادر.
المقنع.
الملح .
مناقب الامام الشافعی .
الوزراء .
از اشعار اوست :

کــم قــد خـلـوت بـمـن اهـوی فیمنعی
مـنـه الـحـیــاء و خـوف ﷲ و الـحـذر

اهـوی الـمـلاح و اهـوی ان اجـالـســهم
و لـیـس لـــی فـی حــرام منـهم وطــــر

کـذلـک الـحـب لا اتـیـــان مـعـصـیـة
لاخـیـر فــی لـذّة مِـن بَـعـدهـا ســقـــر

الْجُنَيْد البَغْداديّ

الْجُنَيْد البَغْدادي
(... - 297 ه.ق ... - 910 م)
الجنيد بن محمد بن الجنيد
البغدادي
الخزاز،
أبو القاسم :
صوفي،
من العلماء بالدين.
مولده و منشأه و وفاته ببغداد.
أصل أبيه من نهاوند،
و كان يعرف بالقواريري نسبة لعمل القوارير.
و عرف الجنيد بالخزاز لأنه كان يعمل الخز.
قال أحد معاصريه:
ما رأت عيناي مثله،
الكتبة يحضرون مجلسه لألفاظه
و الشعراء لفصاحته
و المتكلمون لمعانيه.
و هو أول من تكلم في علم التوحيد ببغداد.
و قال ابن الأثير في وصفه :
إمام الدنيا في زمانه.
و عده العلماء شيخ مذهب التصوف،
لضبط مذهبه بقواعد الكتاب و السنة،
و لكونه مصونا من العقائد الذميمة،
محميّ الأساس من شبه الغلاة،
سالما من كل ما يوجب اعتراض الشرع.
من كلامه :
طريقنا مضبوط بالكتاب و السنة،
من لم يحفظ القرآن و
لم يكتب الحديث و
لم يتفقه
لا يقتدى به.
...

السَّرِيّ السَّقَطي

السَّرِيّ السَّقَطي
(... - 253 ه.ق ... - 867 م)
سريّ بن المغلس
السقطي،
أبو الحسن :
من كبار المتصوفة.
بغدادي المولد و الوفاة.
و هو أول من تكلم في بغداد
بلسان التوحيد
و أحوال الصوفية،
و كان إمام البغداديين و شيخهم في وقته.
و هو خال الجنيد، و أستاذه.
قال الجنيد:
ما رأيت أعبد من السريّ،
أتت عليه ثمان و تسعون سنة
ما رئي مضطجعا إلا في علة الموت.
من كلامه :
«من عجز عن أدب نفسه
كان عن أدب غيره أعجز».

مَعروفُ الكَرخيّ

... و قبر احمد بن حنبل
و «معروف الكرخيّ»
و بشر الحافى
و غيرهم
و قبر سلمان
بالمداين‏ ...

***

مَعْرُوف الكَرْخي
(... - 200 ه.ق ... - 815 م)
معروف بن فيروز الكرخي،
أبو محفوظ :
أحد أعلام الزهاد و المتصوفين.
كان من
موالي الإمام علي الرضا بن موسى الكاظم.
ولد في كرخ بغداد،
و نشأ
و توفي
ببغداد.
اشتهر بالصلاح
و قصده الناس للتبرك به
حتى كان الإمام أحمد ابن حنبل
في جملة من يختلف إليه.
و لابن الجوزي كتاب في
«أخباره و آدابه».

***

معروف کرخی از بزرگان متصوفه و او طریقت را از فَرقَدِ سَبخی [ نام یکی از زهاد. فرقد بن یعقوب السبخی، مکنی به ابویعقوب. از بزرگان صوفیه است. و در بصره میزیسته. ] و فرقد از حسن بصری [ حسن بصری بن یَسار، مکنی به ابوسعید. یکی از زهاد هشتگانه است. در مدینه به سال ٢١ ه.ق متولد و در بصره به سال ١١٠ ه.ق درگذشت و قبرش در مغرب شط العرب است. ] و حسن از انس بن مالک [أَنَس؛ ابوثمامة، انس بن مالک بن نضر بن ضمضم نجاری انصاری. از صحابه و خادم پیغمبر اسلام بود ده سال قبل از هجرت در مدینه بدنیا آمد و در کودکی مسلمان شد و بخدمت پیغمبر درآمد و تا ارتحال پیغمبر خدمتکار وی بود. پس به دمشق و بصره آمد و عمر درازی یافت و در٩٣ ه.ق درگذشت. مسلم و بخاری ٢٢٨٦ حدیث از وی روایت کرده اند. ] فراگرفته است. معروف بن فیروز کرخی، مکنی به ابومحفوظ. (متوفی به سال ٢٠٠ ه.ق) از زهاد و متصوفۀ بنام و از موالی امام علی بن موسی الکاظم (ع) بود. وی در کَـرخِ بغداد ولادت و در بغداد پرورش یافت و در همانجا درگذشت. معروف در زهد و صَلاح شهرتی داشت و مردم برای تبرّک به سوی وی می رفتند. احمد بن محمد بن حنبل (164 - 241 ه.ق) از جمله کسانی بود که به محضر وی آمد و شد داشتند.

النَّحَّاس
(... - 338 ه.ق ... - 950 م)
أحمد بن محمد بن إسماعيل
المراديّ
المصري،
أبو جعفر النحاس:
مفسر،
أديب.
مولده و وفاته بمصر.
كان من نظراء
«نفطويه»
و
«ابن الأنباري».
زار العراق
و اجتمع بعلمائه.
و صنف
«تفسير القرآن» و
«إعراب القرآن - خ» و
«تفسير أبيات سيبويه - ط»
و «ناسخ القرآن و منسوخه - ط»
و «معاني القرآن - خ»
الجزء الأول منه، و
«شرح المعلقات السبع - ط».

نَحّاس،
احمد بن اسماعیل بن یونس
مرادی
مصری ،
مکنی به ابوجعفر
و مشهور به نَحّاس
و ابن النَّحّاس
و صَفّار.
مفسّر
و نحوی
و دانشمند قرن چهارم هجری قمری
و کثیرالتّألیف است .
از تألیفات اوست
١ - ادب الکاتب
٢ - الاشتقاق
٣ - اعراب القرآن
٤ - التفاحه ، در نحو
٥ - تفسیر ابیات سیبویه
٦ - شرح المفضلیات
٨ - طبقات الشعراء
٩ - الکافی ، در نحو
١٠ - معانی القرآن
١١ - المقنع
١٢ - ناسخ الحدیث و منسوخه
١٣ - ناسخ القرآن و منسوخه
١٤ - الوقف و الابتداء الصغیر
١٥ - الوقف و الابتداء الکبیر .
وی به سال ٣٣٧ یا ٣٣٨ ه.ق
در مصر درگذشت .