الإمام العاشر
الهادي المرشد
عليّ نجل الجواد
نسل المنتجبین

هادي .
از ألقاب امام عليّ النّقيّ (ع) امام دهم است .
تولّدش به روایت أکثر أهل خبر در
نیمه های ماه رجب در سنۀ أربع عشر و مأتین
به مدینة إتّفاق افتاد
و به قولی به سال إثناعشر و مأتین .
مادرش أمّ ولد بود مسماة به سمانة
(و یقال ان أمّه أمّ الفضل بنت المأمون)
و آن جناب در اسم و کنیت با
عليّ المرتضی و عليّ الرّضا یکی بود
و بنابراین او را أبوالحسن ثالث گویند
و ألقاب شریفش
نقيّ
و هادي
و عسکري
و ناصح
و متوکّل
و فتّاح
و مرتضی است
و در أعلام الوری مسطور است که
عالم و طبیب و فقیه و أمین
نیز از جملۀ ألقاب آن جناب است
و إمام أبوالحسن عليّ الهادي
در وقت وفات پدر شش ساله بود
و متوکّل خلیفه در زمان ایالت خویش
یحیی بن هرثمة بن أعین را به مدینة فرستاد
تا آن جانب را به سرّ من رأی
که اکنون به سامرة مشهور است آورد
و هادي بعد از آنکه مدّت
ده سال و چند ماه
آنجا مقیم بود در
ماه جمادی الآخرة
یا رجب
سنۀ أربع و خمسین و مأتین
درگذشت
و در سرایی که به سامرة داشت مدفون شد
به روایت علماء شیعه
المعتز خلیفه آن جناب را زهر داد
و أهل سنّت گویند که
فوتش به مقتضای أجل طبیعی إتّفاق افتاد.
مدّت عمرش به روایت أصحّ
چهل سال
و زمان إمامتش
سی و سه سال و چند ماه
و العلم عندالله.

 دربارۀ خارج شدن
حضرت أباعبدالله علیه السلام
از مدینة
و سپس
از مکة

 و كان خروج الحسين
 من المدينة إلى مكة
 يوم الأحد
 لليلتين بقيتا من رجب
 سنة ستين،
 و دخل مكة
 ليلة الجمعة
 لثلاث مضين من شعبان،
 فأقام بمكة بقية شعبان و رمضان و شوال و القعدة،
 و خرج من مكة
 لثمان مضين من ذي الحجة
 يوم الثلاثاء
 يوم التروية

 ***
 از کتاب معروف
 البدایة و النهایة
 نوشتۀ ابن کثیر متوفّی در قرن 8 ه.ق
 در ج 8 ص 158

 ***

 و كان مخرج الحسين
 من المدينة الى مكة
 يوم الأحد
 لليلتين بقيتا من رجب سنه ستين،
 و دخل مكة
 ليله الجمعه
 لثلاث مضين من شعبان،
 فأقام بمكة شعبان و شهر رمضان و شوالا و ذا القعده،
 ثم خرج منها
 لثمان مضين من ذي الحجه
 يوم الثلاثاء يوم الترويه
 في اليوم الذى خرج فيه مسلم بن عقيل.

 ***

 از کتاب معروف
 تاريخ الرسل و الامم و الملوك
 مشهور به
 تاريخ طبرى‏
 نوشتۀ محمد بن جرير طبرى‏ متوفی در قرن 4 ه.ق
 در ج 5 ص 381

مِنی

 منی .
 [م ِ نا ]
 (اِخ)
 بازاری است در مکۀ معظمه
 که محل قربانی است  .
 (غیاث ) (آنندراج ).
 دهی است به مکه که قربان در آنجای کنند.
 (منتهی الارب ).
 موضعی است به مکه .
 (اقرب الموارد).
 نام جایی است در وادی
 که حجاج در آن فرودآیند
 و در آن رمی جمره کنند.
 (از معجم البلدان )
 دهم روزی از ذی الحجه عید گوسپندکشان
 که حاجیان به منی قربان کنند.
 (التفهیم ص ٢٥٣).
 سنگ رجم را که به منی اندازند از آنجا برگیرند
 و رسم چنان است که
 آن شب یعنی عید آنجا باشند
 و بامداد نماز کنند
 و چون آفتاب طلوع کند به منی روند
 و حاج آنجا قربان کنند
 و مسجدی بزرگ است که آن مسجد را خیف گویند
 و آن روز خطبه و نماز عید کردن به منی رسم نیست
 و مصطفی (ص) نفرموده است .
 روز دهم به منی باشند و سنگ بیندازند.
 (سفرنامۀ ناصرخسرو).

عید قُربان

 قربان .
 [ ق ُ ]
 (اِخ)
 (عید...)
 عید أضحی .
 گوسفندکُشان .
 روز دهم ذیحجّة الحرام است .
 و یکی از روزهای بزرگ و اعیاد باعظمت اسلامی است .
 در این روز حاجیان در «مِنی»، نزدیک مکّه
 گوسفند قربانی کنند.

 کتاب « الإمامة و السّیاسة »
 یکی از معروفترین کتب تاریخ است
 این کتاب را نام دیگری هم هست « تاریخُ الخُلفاء »
 که توسّط شخصی به نام « ابنُ قُتَیبۀ دینَوَريّ »
 متوفّی در قرن 3 ه.ق
 به زبان عربيّ نوشته شده است
 این کتاب تاریخیِ معروف با نام «إمامت و سیاست»
 توسّط آقای «سیّد ناصر طباطبائي»
 به زبان فارسی
 در یک جلد و تقریباً در 400 صفحه ترجمه شده است

أيّامُ الحجّ

 أيّام الحجّ :
 اليوم السّادس من ذي الحجّة : يومُ الزّينَة.
 اليوم السّابع من ذي الحجّة : يومُ التَّرويَة.
 اليوم الثّامن من ذي الحجّة : يومُ مِنى.
 اليوم التّاسع من ذي الحجّة : يومُ عَرَفَة.
 اليوم العاشر من ذي الحجّة : يومُ الأَضحى يومُ الحجِّ الأكبر.
 أيّام التَّشريق :
 اليوم الحادي عشر من ذي الحجّة يومُ القَرّ.
 اليوم الثّاني عشر من ذي الحجّة يومُ النَّفر الأوّل.
 اليوم الثّالث عشر من ذي الحجّة يومُ النَّفر الآخِر.

عَرَفاتٍ

 لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ
 أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ
 فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ
 فَاذْكُرُوا اللهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ
 وَ اذْكُرُوهُ كَما هَداكُمْ
 وَ إِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ (198)البقرة

 باكى نيست كه
 در هنگامِ حجّ
 كسبِ مَعاش كرده
 و از فضلِ خدا روزى طلبيد،
 پس آن گاه كه
 از عرفات بازگشتيد
 در مَشعَر
 ذكرِ خدا كنيد
 و به يادِ خدا باشيد كه
 شما را پس از آنكه به ضَلالت (كفر) بوديد
 به راهِ هدايت آورد. (198)البقرة

عَرَفات

  عرفات.
 [ ع َ رَ ]
 (اِخ)
 آنجا که حج کنند.
 موقف حاج است
 در روز نهم ذی الحجة
 به فاصلۀ دوازده میلی مکه .
 جای توقف کردن حاجیان به منی .
 نام جای ایستاده شدن حاجیان
 به روز عرفه
 که روز حج است .
 وآن صحرائی است .
 فراخ به فاصلۀ نه کروه از مکه .
 حاجیان در آنجا ایستاده شوند
 و لبیک وادعیه خوانند
 و نماز ظهر و عصر در آنجا گزارند
 و به مکه بازگردند. 
 موقف حاج است بر دوازده میلی مکه .
 و آن اسمی است در لفظ جمع
 لذا به صورت معرفه جمع بسته نشود
 زیرا اماکن زایل نگردد.
 و گوئی یک شی ء واحد شده است .
 و اِعراب آن چون اِعراب «مسلمات و مؤمنات » است .
 و تنوین آن شبیه به تنوین مقابله است
 چنانکه در باب مسلمات وجود دارد.
 بدین سبب الف و لام بر آن داخل نشود
 و برخی گویند
 «عرفة» کوهی است
 و «عرفات » جمع عرفة است تقدیراً،
 زیرا گویند «وقفت بعرفة»
 همانطور که گویند «وقفت بعرفات ». 
 جای وقوف حاجیان
 روز نهم ذی الحجة
 و دوازده کروه از مکۀ معظمه بدین نام خوانده شده است
 زیرا آدم و حوا در آنجا آشنا گشتند
 و یا بجهت این است که
 جبرئیل علیه السلام چون به ابراهیم علیه السلام
 مناسک را آموخت به وی گفت «أعرفت ؟»
 و او جواب داد «عرفت ».
 و یا بسبب مقدس و معظم بودن آن است ،
 گوئی به طیب و بوی خوش اندوده باشد.
 و آن اسمی است در لفظ جمع
 لذا بجهت معرفه بودن جمع نگردد.
 و اینکه میگویند «نزلنا عرفة» به صورت مفرد،
 شبیه مولد است
 و عربی خالص و محض نباشد.
 و آن اسمی است مصروف
 چنانکه در قرآن کریم آمده است
 «فاذاافضتم من عرفاتٍ».
 (قرآن ١٩٨/٢).
 در سبب آن گویند
 چون تاء آن بمنزلۀ یاء و واو است در مسلمین و مسلمون ،
 زیرا آن برای تذکیر است
 و تنوین بمنزلۀ نون شده است .
 لذا اگر آن را به صورت نام بکار برند
 به حال خود گذاشته میشود
 چنانکه «مسلمون » را نیز در حالی که نام باشد
 به حال خود میگذارند.
 و بصورت مطلق ، تنوین میگیرد
 و گویند
 هذه عرفاتٌ
 و رأیت عرفاتٍ
 و مررت بعرفاتٍ
 و حالت سومی نیز دارد و آن این است که
 اعراب پیش از نام بودن آن ظاهر گردد
 و تنوین آن مطلقاً ترک گردد و گفته شود:
 هذه عرفاتُ
 و رأیت عرفاتِ
 و مررت بعرفاتِ
 و نسبت بدان عَرَفی شود.
 واحد است به لفظ جمع .
 و برخی گویند آن را مفرد نیست .
 و اینکه «یوم عرفة» گویند لغتی جدید است
 و عربی محض نباشد.
 و سبب آن این است که عرفة و عرفات نام یک جایگاه است
 و حال اینکه اگر «عرفات» جمع می بود
 با عرفة هم معنی نمیگشت .
 بنابراین عرفة و عرفات نامی است از برای یک جایگاه
 و آن محدود است
 از کوه مشرف بر بطن عُرَنة تا جبال عرفة.
 و گویند حد آن ازکوه مشرف بر بطن عُرَنة است
 تا کوههای عرفه
 تا قصر آل مالک و وادی عرفة.
 و برخی گفته اند:
 عرفه قریه ای است
 که در آن مزارع و سبزه زارها و جالیزهای خربزه یافت شود.
 و اهل مکه را در آنجا خانه های زیبائی است
 که در روز عرفه بدانجا فرود میایند.
 و وجه تسمیۀ آن راچنین گفته اند که
 جبرائیل علیه السلام ،
 هنگامی که مناسک را به ابراهیم علیه السلام می آموخت ،
 چون به عرفة رسید به وی گفت «عرفت ؟»
 و او جواب گفت آری .لذا بدین نام خوانده شده است .
 و برخی در سبب تسمیۀ آن گفته اند
 آدم و حواء پس از خروج از بهشت در این نقطه با هم آشنا شدند
 و «تعارف » حاصل کردند.
 و نیز گفته اند سبب آن این است که
 مردم در این جایگاه به گناه خود «اعتراف» می کنند
 و بعضی آن را بجهت تحمل و صبر بر رنجی میدانند که
 برای رسیدن به آن باید متحمل شد،
 چه یکی ازمعانی «عِرف » صبر و شکیبائی و تحمل است .
 فاذا أفضتم من عرفات فاذکروا الله عند المشعر الحرام .
 (قرآن ١٩٨/٢)
 و هرگاه از عرفات برگشتید
 خداوند را در مشعرالحرام یاد کنید.
 و نهم روز [ از ذی الحجة ] عرفه ،
 که حاجیان به عرفات باشند و حج یابند.

قِسّیس

 قسیس .
 (مُعَرَّب ، اِ)
 کشیش .
 مِهتَرِ تَرسایان و دانشمند آنها.
 رتبه ای است بعد از اُسقُف و قبل از شَمّاس .
 [لغت نامۀ مرحوم دهخدا]
 
 

إمام محمّدِ باقر(ع)

الإمام الخامس
الکوکب الزّاهر
هو محمّد الباقر
زبدة العالمین

 باقر.
 [قِ]
 (اِخ)
 امام محمد.
 لقب امام [ پنجم ] ابی عبدالله و ابی جعفر
 محمد بن امام علی زین العابدین
 بن امام حسین بن علی بن ابی طالب باشد.
 وی بسال ٥٧ ه.ق. در مدینه تولد یافت ،
 مادرش فاطمه دختر حسن بن علی بود
 ٥٧ سال زندگی کرد
 و در مدینه بسال ١١٤ ه.ق. درگذشت
 و در بقیع نزد پدرش بخاک سپرده شد.
 این لقب بمناسبتِ
 تبحر امام در علوم بایشان داده شده است .
 (از تاج العروس)
 (منتهی الارب).
 چه او علوم النّبیّین را میشکافت .
 (یادداشت مؤلف).
 ولادت آن حضرت روز دوشنبه سیم صفر
 یا در غرۀ رجب سال ٥٧ ه.ق.
 در مدینۀ منوره واقع شد.
 آن حضرت در واقعۀ کربلا حضور داشت
 و در آن وقت چهار سال از سنّ مبارکش گذشته بود،
 مادرش حضرت فاطمه دختر امام حسن مجتبی بود
 که او را امّ عبدالله میگفتند،
 القاب شریفه اش باقر و شاکر و هادی است .
 در تذکرۀ سبط ابن الجوزی مسطور است که
 آن حضرت را باقر نامیدند از کثرت سجود آن حضرت ،
 و بعضی گفته اند که
 آن حضرت را به سبب غزارت و کثرت علمش باقر نامیدند.
 نقش نگین آن حضرت «العزةلِله» و «العزةلله جمیعاً» بوده .
 در تاریخ وفات آن حضرت اختلاف است
 و اقرب احتمال آن است که
 روز دوشنبه هفتم ذی حجۀ سال ١١٤ ه.ق. اتفاق افتاده است
 در مدینۀ مشرفه ،
 و این در ایام خلافت هِشام بن عبدالملک بود،
 و گفته شد که
 آن حضرت را ابراهیم بن ولید بن عبدالملک بن مروان
 به زهر شهید کرده
 و شاید به امر هشام بوده ،
 و قبر مقدس آن حضرت به اتفاق در بقیع واقع شده
 در پهلوی پدر و جدّ بزرگوارش حضرت امام حسن .
 اولاد آن حضرت به روایت شیخ مفید و طبرسی و دیگران
 از ذکور و اناث هفت نفرند:
 ابوعبدالله جعفربن محمد
 و عبدالله
 از بطن ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر،
 ابراهیم و عبیدالله
 از بطن امّ حکیم
 و هر دو در ایام حیات پدردر گذشتند،
 علی و زینب و امّ سلمه
 که از ام ولد بودند
 (بعضی گویند امّ سلمه از مادر دیگر بوده است).
 (از منتهی الآمال).
 [از لغت نامۀ مرحوم دهخدا]