قتیبة.

[ ق ُ ت َ ب َ ]
(اِخ)

ابن مسلم باهِلی وی در زمان عبدالملک بن مروان ( ٨٥ - ٦٥ ه.ق. ) از طرف حجّاج بن یوسف به حکومت خراسان منصوب شد. حجاج به سال ٨٥ یزید بن مهلّب را از خراسان معزول کرد و خراسان قتیبة بن مسلم را داد. در زمان ولید بن عبدالملک مروان قتیبه از خراسان به ترکستان رفت و سکندریه را با جنگ گرفت و به سال ٨٧ از آنجا خواستۀ فراوان آورد و بتان زرین و سیمین و از آن جمله بت زرین بود دویست و پنجاه هزار مثقال، همۀ بتان را بگداخت و بر لشکر بخش کرد بعد از آن بخارا و سمرقند و سغد و جاج و فرغانه که شهرستان آن را کاشان خوانند و خوارزم و دیگر ولایات ترک در فرمان خود آورد و به خراسان آمد و مرو دارالملک ساخت. در زمان سلیمان بن عبدالملک قتیبه با قوم کاشعر تمیمی به جزیت صلح کرد و بر سلیمان عاصی شد و لشکر بر او بیرون آمدند وکیع بن ابی شوریر تمیمی را بر خود امیر کردند وکیع با قتیبه جنگ کرد و کشته شد و از آن همه لشکر که با او بودند یک کس بیش نرست. سلیمان در عراقین و خراسان و ترکستان با قتیبه جنگ کرد. قتیبه در ترکستان فتح ها کرد و قلاع و بلاد مسخّر گردانید و فتح گرگان و طبرستان که هیچ پادشاه از اکاسره و خلفای اسلام را دست نداده بود او را میسّر شد و چندان خواسته یافت که هزار هزار دینار زر سرخ خمس آن بود و در این معنی نامه ای به سلیمان می نوشت. وزیرش صالح بن عبدالله گفت ذکر مبلغ مکن مبادا بر تو حجّت نشیند. وی بنوشت و بعد از مرگ سلیمان از آن زحمت دید.
(تاریخ گزیده).

دوران خلافت عبدالملک و حکومت عمّال ستم پیشۀ او یعنی حجّاج بن یوسف ثقفی و قتیبة بن مسلم باهلی زمان شدت تعصّب عربی و دورۀ محنت و خواری مسلمین غیرعرب است، مظالم بیست سالۀ حجاج و خونریزیها و خانمانسوزیهای قتیبه در خراسان و ماوراءالنهر تسلط عربی یعنی بنی امیه را که هنوز درست در این نواحی ریشه ندوانیده بود قوّت داد و بسیاری از ایرانیها و آثار و کتب ایشان را یا به اسم ملّت پرستی و ایران دوستی و یا بنام طرفداری از مخالفین بنی امیه نابود ساخت.
(خاندان نوبختی).

و رجوع شود به احوال و اشعار رودکی سمرقندی.