ذوالحِجَّة.
 ماه حَجّ.
 ماه خداوند حج.
 یا ذوالحِجّة الحرام.
 ماه دوازدهم قمری از سالهای قمری عرب.
 پس از ذوالقعدة و پیش از محرّم.
 و آن از اشهر حرم است
 و نام وی در جاهلیت بُرَک و نیز مسبل بود.
 و جمعِ آن ذوات الحِجّة است.
 ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه گوید:
 ثم ذوالحِجّة[أي بعد ذوالقعدة]
 لأنّه الشّهر الّذی کانوا یحجّون فیه.
 و هم در آن کتاب درموضع دیگر گوید:
 ذوالحِجّة:
 فی الیوم الأوّل
 زوج رسول الله ابنته فاطمة من ابن عمّه علی ابن ابیطالب.
 و العشر الأوّل من هذا الشهر
 یسمی المعلومات و الحرم ایضاً
 و یقال أنها هی التی اتم ّ الله الوعد بها مع موسی
 و هو قوله:
 و واعدنا موسی ثلثین لیلةً. (قرآن١٤٢/٧)
 (و هی لیالی ذی القعدة)
 و اتممناها بعشر(و هی الحرم ).
 و الیوم الثامن منه
 یسمّی الترویة،
 لأنّ سقایةالحاجّ بالمسجد الحرام
 کانت تملأ فی الجاهلیّة و الاسلام
 و یسقی الحجیج منه حتی یروون
 و قیل بل لأنّهم کانوا یحملون الماء من مکة علی الروایا
 و هی الجمال التّی یستقی علیه الماء
 و قیل بأنّ فیه فَجَّرَ الله لأسماعیل عین زمزم
 فشرب منها حتّی روی
 و قیل بأنّ فیه تجلی الرّبّ للجبل کما ذکر فی قصّة موسی.
 و الیوم التّاسع یسمی عرفة.
 و هو یوم الحج الاکبر بعرفات
 و یسمی بذلک لتعارف النّاس فیه
 وقت مجتمعهم لقضاء المناسک
 و قیل بل سمّی لتعارف آدم و حوّا بعد هبوطهما من الجنة
 فی موضع مجتمع الناس فیه و هو عرفات
 و فیه اصطفی الله ابراهیم خلیلاً
 و یسمی ایضاً یوم العفو.
 و الیوم العاشر
 یسمی یوم الأضحی و یوم النّحر،
 لنحر القرابین و الهدی فیه و هو آخر ایّام الحج.
 و فیه فدی الذّبیح بالکبش
 و قیل أنّ فیه خلق الصّراط للحساب و القضاء
 و الیوم الحادی عشر
 یوم القرّ، لانّ الناس یستقرون فیه بمنی
 و الیوم الثانی عشر،
 یوم النفر، لأنّ الناس ینفرون فیه متعجلین
 و ایام التشریق
 هی الیوم الحادی عشر و الثانی عشر و الثالث عشر
 و سمیت بذلک لأن لحوم الأضاحی تشرق فیها
 و یقال سمّیت بذلک من قولهم :
 اشرق ثبیر کما نغیر.
 و قال ابن الأعرابی
 سمیت بذلک لأنّ الهدی لاینحر حتی اتشرق الشمس
 وهی الّتی قال الله فیها:
 و اذکروا الله فی ایام معدودات.
 و یکبر عقبها و قبلها عقب کل صلوة.
 و للفقهاء فیمابینهم اختلافات
 فی اوائل صلوةالتکبیر و اواخرها و حدودها متعلقة بصناعتهم.
 و فی السابع عشر
 قتل عثمان بن عفّان رضی الله عنه
 و الیوم الثامن عشر
 یسمّی غدیر خم ،
 و هو اسم مرحلة نزل بها النّبی علیه السلام
 عند منصرفه من حجةالوداع
 و جمع القتب و الرّحال و علاها،
 آخذاً بعضد علی بن ابیطالب علیه السلام
 و قال:ایّها الناس! الست اولی بکم من انفسکم؟
 قالوا: بلی ،
 قال: فمن کنت مولاه فعليّ مولاه.
 اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه
 و انصر من نصره و اخذل من خذله
 و ادر الحق ّ معه حیثما دار.
 و یروی انّه رفع رأسه السماء
 و قال: اللّهم هل بلغت ؟ ثلثاً.
 و فی الرابع و العشرین
 تصدّق امیرالمؤمنین بخاتمه و هو راکع.
 و فی الخامس و العشرین
 قتل عمر بن الخطاب
 و فیه نزلت سورة هل اتی.
 و فی السادس و العشرین
 نزل الاستغفار علی داود.
 و فی التاسع و العشرین
 وقعة الحرة و هی التی قتل فیها بنوامیّة اهل المدینة
 و انتهبت اموالهم
 و هتکت ستورالمهاجرین و الأنصار
 و فضحت نساؤهم.
 فلعن الله من لعنه رسول الله صلی الله علیه وآله
 من المحدثین فی المدینة
 و جعلنا غیر راضین بالفساد فی ارض الله.
 انه خیر موفق و معین و له الحمد بلا نهایة.
 از لغت نامۀ مرحوم علّامه علي أکبر دهخدا.