قُـطـرُب.
[ ق ُ رُ ]
(اِخ)
لقب محمّد بن مستنیر، شاگرد سیبویه. او را قطرب خوانند زیرا بامدادان بر سیبویه وارد میگردید و هرگاه که سیبویه درِ خانه را میگشود وی را پشت در مشاهده میکرد و از این رو به وی گفت : ما انت الّا قطرب لیل . محمد بن مستنیر بن احمد بصری نحوی لغوی، مکنّی به ابوعلی، از مشاهیر دانشمندان ادب و نحو و لغت است. وی از ادبای مجلس أبودُلَف عجلی و معلّم فرزندان وی بوده است. ادب را از سیبویه و دیگر علمای بصره فراگرفت. او راست ١ - الاصوات و الاضداد و اعراب القرآن و الرّدّ علی الملحدین و العلل فی النّحو و غریب الحدیث در شش جلد ٢ - الفرق و القوافی و المثلّثات و مجازات القرآن و معانی القرآن و النّوادر در شش جلد. این اشعار از اوست :

إن کـنـت لـسـت مـعـي فـالـذّکــر مـنـک مـعـي
یـــراک قــلــبــي إذا مــا غـبـت عـن بـصــري

و الــعــیــن تــبـصـــر مــن تـهـوی و تـفـقـده
و بـــاطـــن الــقــلــب لایــخــلـــو مـــن الـنّـظــر

وی به سال ٢٠٦ ه.ق در بغداد درگذشت. قطرب معلم فرزندان أبودُلَف قاسم بن عیسی بود و پس از وی فرزندش حسین بن قطرب به معلّمی آنان برگزیده شد. او راست ١ - الارجوزة القطربیة، و این منظومه ای است در شصت و اندی بیت مشتمل بر الفاظی که معانی آنها به اختلاف حرکات آنها مختلف میشود و چنین آغاز میگردد : یا مولعاً بالغضب و الهجر و التجنب ٢ - المثلث در لغت، این کتاب به کوشش استاد دیلمار در مربورگ به سال ١٨٥٧ م  به چاپ رسیده و ارجوزة با شرح آن از بعض ادباء در الجزایر به سال ١٣٢٥ ه.ق طبع شده است ٣ - هذا ما قال قطرب فی کتاب ما خالف فیه الانسان البهیمیة الوحوش و صفاتها، این کتاب به کوشش استاد جابر با کتاب اسماء الوحوش اصمعی در وین به سال ١٨٨٨ م  چاپ شده.