شیخ مفید رحمه الله

شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان بغدادی معروف به ابن المعلّم (ذیقعدۀ سال ٤١٣ - ٣٣٦ ه.ق. در بغداد).
وی استاد شیخ طوسی و سید مرتضی بوده است و سید مرتضی در میدان اشنان بغداد بر جنازۀ او نماز گزارده.
شیخ مفید فقیه و متکلم امامیۀ اثناعشری است که در زمان خود بیشتر در علم کلام تبرّز داشت و مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال خود رسید و کرسی علم کلام که در آن زمان یکی از بزرگترین مناصب علمی به شمار میآمد به وی تعلق داشت.
ابن الندیم در حق او گوید :
انتهت فی عصرنا ریاسة متکلم الشیعة الیه مقدم فی صناعة الکلام علی مذهب اصحابه دقیق الفطنة ماضی الخاطر شاهدته فرأیته بارعاً.
و از مفاد کلام مترجمان مفید برمیآید که او در مناظره و حاضرجوابی تبرّز خاصّی داشته است.
شیخ مفید که معاصر قاضی عبدالجبار (متوفی ٤١٥ ه.ق.) (رئیس معتزلۀ بغداد) و قاضی ابوبکر باقلانی (رئیس اشاعره) (متوفی ٤٠٣ ه.ق.) بود با آن دو مناظراتی داشته که شرح آن در روضات الجنات آمده است و همین مناظرات باعث شهرت او و تقرب وی نزد عضدالدولۀ دیلمی گردید و گویند لقب «مفید» را علی بن عیسی رمانی معتزلی (متوفی ٣٨٤ ه.ق.) یکی از متکلمان نامی آن زمان - در عهد جوانی مفید در نتیجۀ مباحثه با وی و غلبۀ بر او به وی داد و طی نامه ای به استادِ مفید شیخ ابی عبدالله معروف به جعل برای مفید توصیه نوشت.
یافعی در مقدمۀ رجال گوید :
مفید در کلام و فقه و جدل برجسته بود و با اهل هر عقیده و هر مسلک با عظمت و جلال در دولت آل بویه مناظره میکرد.
از سخن خطیب بغدادی در تاریخ بغداد چنین برمیآید که اهل سنت از تأثیر سخن مفید و استحکام منطق وی در دعوت به مذهب شیعه به تنگ آمده بودند و با درگذشت وی آسوده شدند.
در حدود دویست تألیف به مفید نسبت داده اند و از آن جمله نزدیک به صدوهشتاد رساله و کتاب را شاگرد وی نجاشی در رجال خود نام میبرد. و بیشتر این تألیفات در رد بزرگان علمای مذاهب دیگر از قبیل : جاحظ، ابن عباده، علی بن عیسی رمانی، ابی عبدالله بصری، ابن نباته، جبائی، ابن کلاب، خالدی، نسفی، الکرابیسی، عتبی، حلاج و غیر ایشان است و تعداد زیادتر در پاسخ سؤالات وارده از بلاد دور و نزدیک است و موضوع کتب و رسائل بیشتر مسألۀ امامت و عقائد مخصوص شیعه و همچنین احکام فقهی خاص مذهب شیعه است و برخی از این کتب در ابطال آراء مشایخ وی از طایفۀ شیعه مانند ابن جنید و صدوق و دیگران نسبت به مسائلی از قبیل قیاس و سهو النّبی و جز آن به رشتۀ تحریر درآمده است. و رسالة «المقنعة» که متن فقهی جامع و محکمی است از آثار مفید است که توسط شیخ طوسی شرح گردید و بصورت «التهذیب» درآمد و یکی از کتب اربعۀ حدیث است و قسمتهای اول کتاب درحال حیات مفید نوشته شده است.