سیبویه .
[ ب ِ وَی ه / بوی َ ]
(اِخ)
عمرو بن عثمان ...،
مکنّی به ابوبشر
یا ابوالحسن .
ایرانی
و از مردم شیراز است
و «إمام النُّحاة» لقب اوست .
او نحو را از
خلیل ،
عیسی بن عمر،
یونس
و جز آنان فراگرفت
و علم لغت از
ابی الخطاب اخفش کبیر و جز او کسب کرده .
او راست :
الکتاب در نحو،
کتابی که علمای سلف و خلف از تألیف مانند آن عاجز آمدند.
و او به روزگار رشید
در٣٢ سالگی
به قصد درک خدمت یحیی بن خالد
به عراق رفت
و در حضور یحیی کسائی
و اخفش را با او مناظره رفت
و یحیی ده هزار درهم بدو داد
و او به بصره
و از آنجا به موطن خویش شیراز بازگشت
و در آنجا در چهل واند سالگی به سال ١٧٧ ه.ق درگذشت .
گویند
هر کس که درصدد آموختن و تعلم الکتاب برمی آمد،
ابوالعباس مبرّد بدو می گفت :
«رکبت البحر»،
یعنی به دریا درشدی
و از این سخن تعظیم و استعظام این کتاب را میخواست .
و مازنی می گفت :
پس از الکتاب ،
در نحو
کتابی بزرگ نوشتن
شرم آور است .
و گویند اصل سیبویه سیب بویه است
به معنی بوی سیب .
از جمله وقایع حیات وی
مناظرۀ او با کسایی در حضور یحیی بن خالد است .
در مورد قرائت جملۀ :
«قد کنت اظنّ
انّ العقرب اشدّ لسعة من الزّنبور
فاذا هوهی
و قالوا ایضاً
فاذا هو ایّاها»
سیبویه صورت دوم را انکار کرد
و سرانجام خصمان به قضاوت عربی از مردم بادیه رضا دادند
و آن داور به کسایی فتوی داد
و سیبویه عراق را ترک گفت .
یکی ماجرا را به نظم آورده .
و شعر او به قصیدۀ زنبوریه معروف است .